De wetenschap van het herhalen

Door Eric-Wubbo Lameijer

Onderwijs, in de betekenis van het aanleren van kennis en vaardigheden, is een gemengd succes. Onderwijs zorgt ervoor dat we bijna allemaal hebben leren schrijven, lezen en rekenen, maar de andere kennis die wordt onderwezen, of het nou Frans is of aardrijkskunde, lijkt bij de meeste twintig- tot dertigjarigen al vrijwel helemaal te zijn verdwenen. Soms treedt die vergeetachtigheid al frustrerend snel op: zo maken eindexamenleerlingen in het VWO meer fouten in werkwoordsspelling dan leerlingen in groep 8 van de basisschool.

Het blijkt namelijk dat hoe goed ook we iets leren, kennis die niet regelmatig gebruikt of op een andere manier herhaald wordt wegzakt en steeds moeilijker op te roepen wordt. Totdat de kennis zo moeilijk vindbaar is dat we het ‘vergeten’ zijn.

Het niet herhalen van feiten zorgt dus dat ze wegzakken. Maar het alternatief lijkt onpraktisch: je kunt toch moeilijk elke week of elke maand alle voorgaande lessen herhalen? Leerlingen zouden op een gegeven moment alleen nog maar aan het herhalen zijn en geen tijd meer hebben om iets nieuws te leren.

Psychologen hebben echter goed nieuws: de meest efficiënte herhaling is herhaling in exponentieel groeiende intervallen, die telkens ongeveer 4 tot 5x zo lang worden: één dag, 5 dagen, 25 dagen, 3 maanden, 1 jaar, enzovoorts. Die exponentialiteit betekent dat je, om iets levenslang te onthouden, gemiddeld maar ongeveer zes tot negen herhalingen nodig hebt, mits je die herhalingen op de juiste tijdstippen uitvoert. Het slechte nieuws is dat de precieze vermenigvuldigingsfactoren afhangen van hoe moeilijk te onthouden een bepaald feit is, en dat het ontzettend veel administratieve rompslomp zou geven om herhalingen maanden en jaren in de toekomst te plannen.

Gelukkig zijn dergelijke administratieve taken uitstekend te doen door de computer; een moderne student kan zogenaamde ‘spaced repetion systems’ downloaden, sommige commercieel (Supermemo), andere gratis (Mnemosyne, Anki). Als je regelmatig een oefensessie houdt heb je een systeem dat je dingen leert in het absolute minimum van tijd.

Moet je nou als school ook zo’n SRS gaan gebruiken? Dat leerlingen dagelijks van 9 tot 10 gewoon in het computerlokaal een uurtje gaan ‘mnemosynen’? Het beschikbare psychologische en educatieve onderzoek suggereert in elk geval dat ‘gespaced’ leren behoorlijk effectief is; Hattie berekent een d-waarde van 0.71 (meer dan twee keer zo effectief als de gemiddelde klas). Er is zelfs een school in Engeland die een beperkte vorm van spaced repetition toepast: de lesstof wordt drie keer in hetzelfde uur herhaald. De methode werkt goed als de toets vlak daarna is, maar omdat verdere herhalingen ontbreken ben je na een paar maanden weer even ver als met normale lessen.

Dat is ook het basale probleem van ‘spaced repetition’ in scholen: het past niet echt in het rooster. Individuele docenten doen hun best met SO’s en proefwerken en soms jaartoetsen, maar herhaling is niet systematisch ingebakken, het lesrooster van school is meer aangepast op leerdoelen die op een bepaald tijdstip ‘geleerd’ zijn waarna ze officieel van de agenda verdwijnen. Aan die structuur kun je als individuele docent weinig doen. Maar het is wel goed aan leerlingen die ambitieus zijn de tip te geven eens te kijken naar spaced repetition systems. En met de andere leerlingen kun je tenminste een handig resultaat delen dat leerpsychologen ook hebben ontdekt. Namelijk, als je slechts tijd hebt om twee keer de leerstof te repeteren, zorg dan dat de tweede repetitie op ongeveer 20% zit van de tijd tussen de eerste repetitie en het proefwerk (toets over 10 uur? herhaal de stof twee uur later); je cijfers gaan dan met ongeveer 10% omhoog (New Scientist, 8 april 2011).

Verder lezen:
- Hattie, J. (2009). Visible Learning – A synthesis of over 800 meta-analyses relating to achievement. Londen: Routledge.
- Schmidt, R.A. en Bjork, R.A. (1992). “New conceptualizations of practice: Common Principles in Three Paradigms Suggest New Concepts for Training”, Psychological Science, (3):1. Een goed artikel over waarom je op moet passen als docent om leersnelheid niet te verwarren met hoeveel leerlingen op de lange termijn onthouden en hoe breed ze de kennis kunnen toepassen. Bespreekt een paar interessante tegenintuïtieve ontdekkingen, onder andere experimenten met spaced learning.
- John Medina wijdt in zijn boek “Brain Rules” (Pear Press, 2008) een hoofdstuk aan herhaling, met uitgebreide uitleg over wat we weten over hoe onze hersenen herinneringen opslaat en wat de rol van de hippocampus is in het consolideren van herinneringen.
- Een artikel in Wired over spaced repetition, de wetenschap erachter, het verschil tussen ‘retrieval strength’ en ‘storage strength’ en de geschiedenis van het programma Supermemo en het nogal excentrieke, aan geheugen gewijde leven van haar uitvinder, Piotr Wozniak.

___

Deze blog maakt onderdeel uit van de blogreeks ‘Toekomst in het onderwijs’, waarin auteur Eric-Wubbo Lameijer de meest interessante en innovatie ontwikkelingen op het gebied van onderwijs deelt.